Bu gönderide $\mathbb{Z}\left[\dfrac{-1+i\sqrt{3}}{2}\right]$ veya kısaca $\omega=e^{\frac{2\pi i}{3}}$ için $\mathbb{Z}[\omega]=\{a+b\omega\mid a,b\in \mathbb{Z}\}$'nin neden UFD (Unique Factorization Domain) olduğunu göstereceğim. Bunu ispatını foruma ekleme sebebim başka bir iletide kullanacak olmam ve akıllarda soru işareti bırakmamaktır. Öncelikle tanımları yapalım. Elimden geldiğince terimleri türkçeleştirmeye çalışacağım fakat halihazırda kullanılan türkçeleştirmeleri kaçırmış olabilirim.
Grup (Group): $(G,\cdot)$ ikilisi şu şartları sağlıyorsa grup olarak adlandırılır;
i) $G$ bir kümedir,
ii) $\cdot$ bir binary işlemdir, yani $G\times G$'den $G$'ye bir fonksiyondur,
iii) $\forall a,b,c\in G$, $(a\cdot b)\cdot c=a\cdot (b\cdot c)$ sağlanıyor,
iv) Öyle bir $e\in G$ elemanı vardır ki $\forall a\in G$ için $a\cdot e=e\cdot a=a$ sağlanıyor ve $\forall a\in G$ için öyle bir $b\in G$ vardır ki $a\cdot b=b\cdot a=e$ sağlanıyor.
Bunlara ek olarak eğer her $a,b\in G$ için $a\cdot b=b\cdot a$ sağlanıyorsa, $(G,\cdot)$'ye Abelyen grup (Abelian group) denir (genellikle $\cdot$ işleminin ne olduğu kümeden tahmin edilebildiği için sadece $G$'ye grup deniliyor). Ayrıca $e$'ye özdeş (etkisiz, birim) eleman denir.
Halka (Ring): $(R,+,\cdot)$ üçlüsü şu şartları sağlıyorsa halka olarak adlandırılır;
i) $(R,+)$ bir Abelyen gruptur,
ii) $\cdot$ bir binary işlemdir yani $R\times R$'den $R$'ye giden bir fonksiyondur,
iii) $\forall a,b,c\in R$, $a\cdot(b\cdot c)=(a\cdot b)\cdot c$ sağlanıyor,
iv) $\forall a,b,c\in R$, $a\cdot (b+c)=(a\cdot b)+(a\cdot c)$
v) $\forall a,b,c\in R$, $(a+b)\cdot c=(a\cdot c)+(b\cdot c)$
Bunlara ek olarak eğer her $a\in R$ için $u\cdot a=a\cdot u=a$ olacak şekilde bir $u\in R$ varsa $R$'ye birimli halka denir. Bu $u$ elemanı genellikle $1_R$ ile, $(R,+)$ grubunun etkisiz elemanı ise $0_R$ ile gösterilir.
Eğer her $a,b\in R$ için $a\cdot b=b\cdot a$ ise $R$'ye değişmeli halka (commutative ring) denir (Burada da sadece $R$'ye halka deniliyor).
$a,b\in R$ için eğer $a\cdot b=b\cdot a=1_R$ ise $a$ ve $b$'ye birim eleman denir (buradaki birim eleman ile yukarıdaki birim elemanı karıştırmayın. Gruptaki birim eleman "identity" olarak adlandırılırken buradaki "unit" olarak adlandırılıyor.).
$R$ değişmeli ve birimli bir halka olsun ve $c\in R-\{0_R\}$ çarpmaya göre birim eleman olmasın. Eğer $c=a\cdot b$ olmasını sağlayan her $a,b\in R$ için $a$ veya $b$ çarpmaya göre birim eleman oluyorsa, $c$'ye indirgenemez eleman denir.
Althalka (Subring): $R$ bir halka olsun. Eğer $S$ bir halka ve $R$'nin altkümesiyse $S$'ye althalka denir.
İdeal: $R$ bir halka olsun. Eğer $I$ bir althalkaysa ve her $x\in I$ ve $r\in R$ için $r\cdot x\in I$ ve $x\cdot r\in I$ ve her $x,y\in I$ için $x-y\in I$ ise $I$'ya ideal denir (Burada $x-y$'den kasıt $x$ ve $y$'nin toplamaya göre tersinin toplamıdır).
Esas İdeal (Principal İdeal): Eğer $I$, $R$'nin bir ideali ise ve her $x\in I$ için $x=a\cdot r$ veya $x=r\cdot a$ olacak şekilde bir $a\in R$ olmasını sağlayan sabit bir $r\in I$ varsa $I$'ya esas ideal denir ve $I=(r)$ ile gösterilir.
Sıfır Bölen (Zero divisor): $R$ bir halka olsun. $a,b\in R-\{0_R\}$ elemanları için eğer $a\cdot b=0_R$ ise $a$ ve $b$'ye sıfır bölen denir.
Tamlık Bölgesi (Integral Domain): $R$ değişmeli ve birimli bir halka olsun. Eğer $1_R\neq 0_R$ ise ve $R$'nin sıfır bölen elemanı yoksa $R$'ye tamlık bölgesi denir.
Esas İdeal Bölgesi (Principal Ideal Domain - PID): $R$ bir tamlık bölgesi olsun. Eğer $R$'nin her ideali aynı zamanda esas ideal ise $R$'ye esas ideal bölgesi denir.
Öklid Bölgesi (Euclidean Domain): $R$ bir tamlık bölgesi olsun.
i) $\forall a,b\in R$, $ab\neq 0$ ise $f(a)\leq f(ab)$'dir,
ii) Her $a\in R$ ve $b\in R-\{0_R\}$ için $a=bq+r$ ve ($r=0_R$ veya $0\leq f(r)\leq f(b)$) olacak şekilde $q,r\in R$ vardır.
Eğer bu şartları sağlanacak şekilde $f:R-\{0_R\}\to \mathbb{N}=\{0,1,2,\dots\}$ fonksiyonu varsa $R$'ye Öklid bölgesi denir.
Tek Türlü Çarpanlarına Ayrılabilir Bölge (Unique Factorization Domain - UFD): $R$ bir tamlık bölgesi olsun. Eğer şu şartlar sağlanıyorsa;
i) $\forall a\in R-\{0_R\}$ için eğer $a$ çarpmaya göre birim değilse $a$ sayısı bazı indirgenemez sayıların çarpımı olarak yazılabilir.
ii) Eğer $c_1,c_2,\dots,c_n$ ve $d_1,d_2,\dots, d_m$ sayıların $R$'de indirgenemez ve $$c_1\cdot c_2\cdot c_3\cdots c_n=d_1\cdot d_2\cdots d_m$$ ise $m=n$'dir ve $d_1,d_2,\dots, d_m$ sayıları $c_1,c_2,\dots,c_n$ sayılarının herhangi bir sırada dizilmiş halinin bazı birim elemanlarla çarpılmış halidir. Örneğin $6$ sayı $2\cdot 3$ olarak da $(-3)\cdot (-2)$ olarak da yazılabilir çünkü $-1$ sayısı $\mathbb{Z}$'de çarpmaya göre birimdir.
Bu durumda $R$'ye UFD denir.
Teorem 1: Her PID aynı zamanda UFD'dir.
Teorem 2: Her Öklid bölgesi aynı zamanda PID'dir.
Teorem 3: $\mathbb{Z}[\omega]$ bir Öklid bölgesidir.
Dolayısıyla bu üç teorem ispatlanırsa $\mathbb{Z}[\omega]$'nin UFD olduğunu ispatlamış oluruz. Teorem 1'in ispatı için üç tanım daha yapmalıyız.
Bölünebilirlik: $R$ bir halka olsun. $a,b\in R$ için $a$ böler $b$ demek $a\cdot x=b$ olacak şekilde bir $x\in R$ olması demektir ve $a\mid b$ olarak gösterilir.
Asal eleman: $R$ değişmeli ve birimli bir halka olsun. $c\in R-\{0_R\}$ ve birim olmayan bir eleman olsun. Eğer $c\mid a\cdot b$ olan her $a,b\in R$ için $c\mid a$ veya $c\mid b$ ise $c$'ye asal eleman denir.
Maksimal İdeal: $R$ bir halka ve $M\neq R$ ise onun bir ideali olsun. Eğer $M$'yi kapsayan idealler sadece $M$ ve $R$'nin kendisi ise $M$'ye maksimal ideal denir.